*7 marca 2016 r. o godz. 11.00 w Muzeum Ceramiki przy ul. Kutuzowa w Bolesławcu zaprezentowane zostały zabytkowe materiały, odkryte w czasie remontu hełmu na bolesławieckiej wieży ratuszowej.* Podczas prac robotnicy znaleźli dwie metalowe tuby z historycznymi dokumentami, które umieszczono tam podczas kolejnych remontów i napraw zwieńczenia wieży w latach: 1776, 1847, 1903 i 1928. Dodatkowo podczas dwóch ostatnich przedwojennych remontów dodano także egzemplarze lokalnych gazet. Niestety, znalezione pojemniki zostały otwarte już wcześniej, najprawdopodobniej w 1945 r., i opróżnione z wartościowych przedmiotów takich jak monety i pozłacany krzyż. Odnalezione materiały, pomimo złego stanu zachowania, są cennym źródłem do dziejów naszego miasta.

*Najstarszy dokument pochodzi z 1776 r., kiedy wieżę ratusza zwieńczono nową, wykutą z miedzi, pozłacaną kulą, ponad którą umieszczono drewniany, pozłacany wiatrowskaz w formie orła.* Poniżej przetłumaczony fragment dokumentu:

„Po pożarze miasta w 1739 r., doszczętnie spłonęła wieża ratusza. (…). Wieżę odbudowano w 1776 r. ze środków kasy miejskiej za 1563 talary 21 groszy. Na szczycie wieży dobudowano pokrytą blachą galerię i umieszczono nową miedzianą kulę, nad którą unosił się złocony drewniany orzeł. Uroczyste zakończenie odbudowy nastąpiło 9 lipca o godz. 14.00 w obecności budowniczego wieży Franza Antona Fliegel z Nieder-Harpersdorf (Twardocice) i mistrza murarskiego Sigism. Ullricha. (…). Tego roku ziemiopłody zapowiadały wiele szczęścia, drzewa owocowe przeciwnie ucierpiały przez mróz i choroby. Od roku 1771 do 1773 przez wzrost cen trzeba było płacić za pół korca: pszenicy 3-6 talarów, żyta 3 talary 5 groszy, jęczmienia 2 talary 5 groszy, owsa 1 talar 2 grosze i przez klęskę głodową, szczególnie w Czechach i Saksonii, wielu ludzi zmarło. (…) W 1776 r. za pół korca: pszenicy płacono 2 talary 13 groszy, żyta 1 talar 16 groszy, jęczmienia 1 talar 2 grosze, owsa 25 groszy.”

Dla upamiętnienia wydarzenia w kuli, w blaszanej kapsule umieszczono następujące rodzaje monet: 1 talar z 1776 r. z próbą monety 1764, 1 monetę 12-groszową, 1 monetę 8-groszową, 1 monetę 4-groszową, 1 monetę 2-groszową, 1 monetę 9⅗ feniga, 4⅘, 3⅕, 2⅖ i 1 monetę 6-fenigową. W kuli znalazły się też nazwiska członków Rady Miasta, urzędników szkolnych oraz duchowieństwa. Sama kula miała następujące wymiary: obwód – 1,73 m, średnica 1,11 m; wysokość 0,78 m, ciężar ok. 55 kg.

*9 lipca 1847 r. kula, uprzednio zdjęta i pozłocona, została ponownie zamontowana. Ponadto osadzono nowego orła o wymiarach: wysokość 2,05 m, szerokość 2,70 m, waga ok. 152 kg.* Figura została wykonana z miedzi przez rzemieślników: Käsewurma i mistrza kotlarskiego Friedricha Hampela. Podczas prac w kuli umieszczono ponownie, zniszczony w stopniu utrudniającym odczytanie, dokument z 1776 r, który znajdował się w cynowej cylindrycznej puszce z przylutowaną tabliczką z mosiądzu z nazwiskami trzech czeladników: L. Stielow (Rostock), E. Bernhart (München), P. Kettner (Eisenstädt). W kuli znalazł się również *dokument z roku 1847*, jego fragment poniżej:

„Nowe złocenie kuli z podwójną warstwą złota zostało wykonane przez tutejszego malarza Gotthelf Benno Felix Schoen za kwotę 72 talarów. Kula ma 5 stóp 9 cali w obwodzie, 3 stopy średnicy i 2 stopy 7 cali wysokości. Waga wynosi 1 cetnar 8 funtów. Złocenie dobrze zachowało się w dolnej części kuli (…). Dzień, podczas którego wieża zostanie ozdobiona nowym orłem i na nowo pozłoconą kulą, powinien być ważnym, dlatego wybrano datę 9 lipca 1847 r., tak jak przed 71 laty, gdy w tym dniu umieszczono tę samą kulę i w ciągu lat niszczejącego orła.
Wysokość orła od końca ogona włącznie z koroną wynosi 6 stóp 10 cali, szerokość 9 stóp, waga – 2 cetnary 70 funtów. Złocenie wykonali: berło i jabłko – mistrz blacharski Joh. C. Ernst Scholz, koronę – mistrz blacharski G. Gökler, złocenie płatkowe: pazury – malarz Alberti, malowanie orła – malarz porcelany Ed. Scholz”.

W kuli umieszczono też monety, krótki zarys historyczny Bolesławca, imiona panujących władców, nazwiska radnych, dane dotyczące budżetu miasta oraz informacje dotyczące cen żywności.

*Kolejne prace remontowe przeprowadzono w roku 1903.* Wówczas to w lewym szponie orła umieszczono małą – 25 cm – cylindryczną puszkę, do której, poza numerem gazet „Courier” i „Breslauer Generalanzeiger” z 15 lipca 1903 r., włożono *dokument z 15 lipca 1903 r.,* mówiący o złoceniu kuli i poszczególnych części orła. Umieszczono tam też mały krzyż, który odpadł od orła. Wykonawcami byli mistrz blacharski Albrecht Säuberlich i mistrz malarski Gustav Säuberlich, pod nadzorem miejskiego radcy budowlanego Schmede.

*Kolejne prace przeprowadzono w roku 1928.* W dniu 2 sierpnia 1928 r. zdjęta została kula oraz figura orła. Kula została pozłocona pięcioma warstwami złota płatkowego. Wnętrze trybowanego w miedzi orła zostało wyposażone w usztywniające żeberka. Nieupierzone miejsca powierzchni (dziób i szpony) oraz insygnia zostały pozłocone. Zamontowano łożysko kulkowe, które poprawiło możliwości ruchu orła. Prace te, pod kierunkiem miejskiego radcy budowlanego Candriana, zostały przeprowadzone przez: mistrza dekarskiego Karla-Ottona Röhriga, mistrza kotlarskiego Hermanna Radecka, mistrza malarskiego Hermanna Schäfera, mistrza blacharskiego Oskara Kuhna oraz mistrza ślusarskiego Franza Kotzyby. W dniu 8 października 1928 r. kula i orzeł powróciły na swoje miejsce. Do kuli włożono wówczas również kilka numerów bolesławieckich gazet.

Podczas prac w 1928 r. w ogonie orła znaleziono, zawiniętą w gałganek karteczkę, z tragikomiczną w swej wymowie informacją, pozostawioną przez anonimowego czeladnika blacharskiego, który pracował w 1842 r. przy pozłacaniu katolickiej wieży kościoła. Czeladnik podczas remontu został oszukany, a pozostawiony 12 czerwca 1847 r. w kuli dokument miał być formą zemsty na skąpym mistrzu. Jego zakończenie brzmiało:

„Mistrz blacharski N.N. oszukał mnie na katolickiej wieży. Otrzymałem 1 srebrny grosz za każdą kulę. Ano znów przyszedłem i moim ostatnim wynagrodzeniem był ten kawałek [gałganka].”

*W kuli umieszczono wówczas także dokument z 1928 r., którego tłumaczenie znajduje się poniżej:*

„Magistrat miasta Bunzlau, 8 października 1928 r.

W roku bieżącym konieczne okazało się ponowne przeprowadzenie poprawek na naszej wieży ratuszowej. W latach 1776 i 1847, za każdym razem w dniu 9 lipca, miały miejsce obszerne prace renowacyjne zwieńczenia wieży. W dniu 15 lipca 1903 r. miało jedynie miejsce pozłocenie kuli i części orła. Obecnie, w wyniku prac zapoczątkowanych w dniu 2 sierpnia 1928 r. zdjęta została kula oraz orzeł, którego ruchliwość się zmniejszyła, co ogranicza jego przeznaczenie jako wiatrowskazu. (…)
Dzisiaj, w dniu 8 października 1928 roku, oba ozdobne zwieńczenia mają zostać ponownie umieszczone na swych dawnych miejscach. Uczynią to biegłe dłonie rzemieślników.
Przy tej okazji odświeżone zostały także cyfry na zegarze, których już nie można było zbyt dobrze rozpoznać.
Kolor wiatrowskazu zmieniony został z ceglastej czerwieni na zieleń. Pod kierownictwem urzędników naszego miasta, a szczególnie miejskiego radcy budowlanego Candriana, prace te przeprowadzone zostały przez następujących mistrzów oraz ich pracowników:

burmistrz Burmann

*Na podstawie:* dokumentów z wieży ratuszowej, kroniki Ewalda Wernicke (1884) oraz relacji Artura Schillera, kustosza przedwojennego muzeum (1928)

*opracowały: Anna Bober-Tubaj, Anna Puk, Agata Bojanowska (Muzeum Ceramiki w Bolesławcu)*

/materiał filmowy UM Bolesławiec/