Rynek 41
Pierwszy, drewniany budynek ratusza powstał na bolesławieckim Rynku prawdopodobnie w II ćwierci XIV w. Na jego miejscu w 1432 r. wzniesiono nową, murowaną budowlę. Od tego czasu obiekt był wielokrotnie przebudowywany. Najstarsza zachowana obecnie część ratusza to trakt północny z wieżą datowany na koniec XV w. i wiązany ze strzechą sasko-łużycką. Niektórzy badacze przypisują autorstwo tych elementów wybitnemu zgorzeleckiemu architektowi Wendelowi Roskopfowi, który dokonał poważnej przebudowy ratusza w latach 1525–1535. Z tego czasu pochodzą dwie reprezentacyjne sale na parterze mieszczące obecnie Pałac Ślubów). Z II połowy XVI w. pochodzą odkryte w 1966 r. fragmenty geometrycznego sgraffita, obecnie zrekonstruowane. W latach 1776–1781 budynek ratusza zyskał nową, barokową formę i dekorację elewacji. Od strony północnej i zachodniej dobudowano do niego kamienne schody, podwyższono również wieżę, otaczając ją w górnej części galerią. Ostatnia większa przebudowa ratusza, prowadzona przez radcę miejskiego Wilhelma Döricha, miała miejsce w latach 1891-1893. Usunięto wówczas otaczające budowlę kramy kupieckie, a w odsłonięte w ten sposób elewacje – wschodnią i południową – wmurowano renesansowe portale przeniesione z rynkowych kamienic.
Na szczególną uwagę zasługuje portal elewacji południowej stanowiący wejście do Pałacu Ślubów, będący prawdziwym majstersztykiem rzeźbiarskim – obok zróżnicowanego zespołu ornamentów (floralnego, arabeski, masek, herm, maszkaronów i boniowania) pojawił się tu także motyw głów wojowników, a w górnej części umieszczono herb fundatora – burmistrza Paula Hanewalda.
Sąsiedni portal z motywami roślinnymi, kiściami owoców i tzw. dekoracją jubilerską pierwotnie stanowił oprawę wejścia do apteki. W kluczu portalu widnieje data 1672 i inicjały IHMV. Nie zachował się zdobiący go niegdyś wizerunek lwa.
Na elewacji południowej warto także zwrócić uwagę na herb miasta z XVIII w. z łacińską sentencją: „Alarum illarum degent secura sub umbra curia, iura, salus, gensque, Bolesla tua!” (Pod dającym ochronę cieniem skrzydeł ich rządów, sądów i prawa, twoi bezpieczni bolesławianie) i zegar słoneczny z 1893 r. wykonany przez miejscowego mistrza Richarda Munzky’ego.
Od zachodu do budynku ratusza przylegają barokowe schody z 1781 r. autorstwa mistrza Böhma.
Po północnej stronie ratusza znajduje się portal zdobiony motywem główek anielskich i ornamentem roślinnym, przeniesiony z kamienicy nr 38. Elewację zdobią też napisy: „Deo et Reipubl. S. MDCXXIIX” (Bogu i Rzeczpospolitej w roku 1628), „Modeste Accedendum. Modeste Recedendum” (rozważnie przychodzić, rozważnie odchodzić). Uważny obserwator dostrzeże także datę MDXXV (1525) związaną z początkiem przebudowy z czasów W. Roskopfa.
Na elewacji wschodniej w roku 1913 umieszczono płaskorzeźbę wykonaną przez bolesławiecką rzeźbiarkę Jenny von Bary-Doussin. Scena ukazuje wydarzenie z roku 1807, z czasów wojen napoleońskich, kiedy to mieszkanka miasta Rosalia von Bonin pomogła w pojmaniu francuskiego generała Bruna oraz przejęciu kasy wojskowej w wysokości 70 tys. talarów. Poniżej znajduje się wodotrysk zwany źródłem pani Bonin, będący częścią miejskiej sieci wodociągowej.
W przyziemiu ratusza, gdzie dawniej znajdowała się restauracja Piwnica Ratuszowa (Ratskeller), obecnie mieści się Pałac Ślubów. Wnętrza kryją kilka mniejszych pomieszczeń połączonych szeregiem przejść. Najciekawsze z nich to niewielka sala wykonana według projektu W. Roskopfa ze wspaniałym sklepieniem cyrklowym o charakterystycznym układzie żeber w formie gwiazd. To dekoracyjne rozwiązanie przejął Roskopf od swego mistrza, słynnego Benedykta Rejta, który podobne rozwiązanie zastosował w królewskiej Sali Władysławowskiej na Hradczanach w Pradze. Warta uwagi jest też dawna sala posiedzeń magistratu dekorowana malowidłami wykonanymi w l. 70. XX w. przez miejscowego plastyka Mieczysława Żołądzia. Wśród nich są m.in. panorama Bolesławca powstała w oparciu o rysunek F.B. Wernera z poł. XVIII w. i portrety słynnych osób związanych z miastem – Martina Opitza, Wendela Roskopfa i Antoniego Toscano.
